เครื่องประดับที่ประดับด้วย พลอย ถือเป็นหนึ่งในอัญมณีที่มีคุณค่าทั้งด้านความงามและมูลค่า การดูแลพลอยอย่างถูกวิธีไม่เพียงช่วยให้พลอยยังคงประกายสวยงามเหมือนวันแรก แต่ยังช่วยยืดอายุการใช้งานของตัวเรือนและป้องกันความเสียหายที่อาจเกิดขึ้นโดยไม่รู้ตัว นักอัญมณี (Gemologist) และผู้เชี่ยวชาญด้านเครื่องประดับต่างยืนยันตรงกันว่า “การดูแลพลอยที่ถูกวิธีสำคัญไม่น้อยไปกว่าการเลือกพลอยที่มีคุณภาพ”

บทความนี้รวบรวมเทคนิคที่ใช้ได้จริง มีหลักฐานจากมาตรฐานอัญมณี และเหมาะสำหรับผู้ประกอบการร้านอัญมณี ผู้สวมใส่ทั่วไป และผู้สะสมเครื่องประดับ

1. ทำไมเครื่องประดับพลอยต้องดูแลเป็นพิเศษ?

แม้พลอยหลายชนิดจะมีความทนทาน เช่น ไพลิน ทับทิม หรือเพชร แต่ก็ยังมีปัจจัยที่ทำให้พลอยเสื่อมสภาพได้ เช่น

• สารเคมีจากโลชั่น แอลกอฮอล์ น้ำหอม

• ความร้อนสูง

• การกระแทก

• คราบเหงื่อ ความชื้น

• ตัวเรือนที่เสื่อมสภาพ

การดูแลอย่างถูกวิธีจึงไม่ใช่เรื่องเลือกทำ แต่เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการรักษาพลอยให้คงคุณค่าตลอดหลายปี

2. ถอดเครื่องประดับพลอยก่อนทำกิจกรรมต่าง ๆ

นี่คือกฎสำคัญที่ผู้เชี่ยวชาญทุกคนเน้นย้ำ โดยเฉพาะเมื่อทำกิจกรรมเหล่านี้:

✔ ล้างจาน

น้ำยาล้างจานมีสารเคมีที่ทำให้ผิวพลอยด้านลงได้

✔ ล้างมือ–อาบน้ำ

สบู่และแชมพูทิ้งคราบไว้ใต้ตัวเรือน ทำให้พลอยหมองง่าย

✔ ออกกำลังกาย

เหงื่อมีความเป็นกรด ทำให้พลอยบางชนิดเสื่อมสภาพ และอาจทำให้ตัวเรือนหลวม

✔ ทำงานบ้าน

การกระแทกเพียงครั้งเดียวอาจทำให้พลอยร้าว โดยเฉพาะพลอยที่มีรอยแตกธรรมชาติ เช่น มรกต

เพียงเปลี่ยนพฤติกรรมเล็กน้อย ก็ช่วยยืดอายุพลอยได้หลายสิบปี

3. หลีกเลี่ยงน้ำหอม โลชั่น และสารเคมีทุกชนิด

สารเคมีเป็นตัวการสำคัญที่ทำให้พลอยหมองหรือผิวด้านลง โดยเฉพาะพลอยเนื้ออ่อน เช่น

• โอปอล

• เทอร์ควอยซ์

• ลาพิสลาซูลี

• มาลาไคต์

• ไข่มุก

วิธีป้องกัน

• ทาน้ำหอมก่อนสวมเครื่องประดับอย่างน้อย 10–15 นาที

• เช็ดโลชั่นออกจากบริเวณที่จะสวมแหวนหรือกำไล

• ถอดพลอยก่อนฉีดสเปรย์ผมหรือใช้เครื่องสำอาง

สารเคมีสามารถทำให้สีพลอยเพี้ยนหรือเกิดรอยด่างถาวร ซึ่งไม่สามารถขัดให้หายเหมือนโลหะได้

4. เก็บพลอยให้ถูกวิธี แยกชิ้นคือคำตอบ

พลอยหลายชนิดมีความแข็งต่างกัน หากเก็บรวมกันอาจเกิดรอยขีดได้ เช่น

• ไพลินสามารถทำให้ควอตซ์หรือโทแพซเป็นรอย

• เพชรสามารถขูดพลอยทุกชนิด

• พลอยเนื้ออ่อนอาจเสียหายง่ายหากอยู่ข้างพลอยแข็ง

วิธีเก็บที่ถูกต้อง

• แยกช่องในกล่อง

• ใช้ถุงผ้าหรือถุงกำมะหยี่

• สำหรับโอปอล ให้เก็บในที่ไม่แห้งจนเกินไป

การแยกเก็บเป็นเทคนิคที่ช่วยป้องกันรอยเสียหายที่แก้ไขไม่ได้

5. ล้างเครื่องประดับพลอยอย่างถูกวิธี

การทำความสะอาดอย่างอ่อนโยนคือกุญแจสำคัญ

✔ สำหรับพลอยแข็ง (ไพลิน ทับทิม แซปไฟร์ เพชร)

• น้ำอุ่น + สบู่อ่อน

• แปรงขนนุ่ม

• เช็ดด้วยผ้านุ่ม

✔ สำหรับพลอยกึ่งแข็ง (โกเมน สปิเนล โทแพซ)

• น้ำสบู่อ่อนเท่านั้น

• หลีกเลี่ยงอัลตราโซนิคถ้ามีรอยภายใน

✔ สำหรับพลอยที่เปราะ หรือมีการอัดน้ำมัน (มรกต)

• เช็ดแบบแห้งหรือหมาด

• ห้ามแช่น้ำ

✔ สำหรับโอปอล ไข่มุก เทอร์ควอยซ์

• ห้ามโดนน้ำร้อน

• ห้ามใช้น้ำยา

• ใช้ผ้านุ่มเช็ดเท่านั้น

การล้างผิดวิธีอาจทำให้พลอยเสียหายถาวรโดยไม่รู้ตัว

6. ตรวจเช็กตัวเรือนเป็นประจำ

แม้ว่าพลอยจะไม่เสียหายง่าย แต่ตัวเรือนที่ยึดพลอยอาจสึกหรือหลวมได้

ช่างอัญมณีแนะนำให้ตรวจทุก 6–12 เดือน

เพื่อตรวจสอบ:

• กรงเล็บหลวม

• พลอยโยก

• สกรูหรือฐานเสื่อม

• ตัวเรือนร้าว

การตรวจเช็กช่วยป้องกันการ “หลุดหาย” ซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นบ่อยที่สุดในร้านอัญมณี

7. หลีกเลี่ยงความร้อนและแสงแดดจัด

พลอยบางชนิดไวต่ออุณหภูมิสูง เช่น

• ควอตซ์บางชนิดอาจซีดหรือเปลี่ยนสี

• โอปอลอาจแตกระแหง

• อัมเบอร์อาจบิดตัว

• มรกตอาจเกิดรอยในจากความร้อนสูง

การถอดเครื่องประดับพลอยก่อนเข้าซาวน่า อบไอน้ำ หรือวางไว้ในรถที่ร้อนจัดคือสิ่งจำเป็น

8. สวมเครื่องประดับพลอยอย่างมีสติ (Wear with Care)

ผู้เชี่ยวชาญมักย้ำว่า “รู้จักพลอยที่ตัวเองใส่” เพราะพลอยแต่ละชนิดมีธรรมชาติต่างกัน เช่น

• แหวนพลอยเม็ดใหญ่ไม่ควรใส่ทุกวัน

• พลอยเนื้ออ่อนควรใส่เฉพาะโอกาสพิเศษ

• พลอยแข็ง เช่น ไพลิน เหมาะกับการใช้งานประจำ

การเลือกใช้งานให้เหมาะสมช่วยลดโอกาสการเสียหายลงมาก

สรุป: การใส่ใจในรายละเอียดเล็ก ๆ คือวิธีที่ดีที่สุดในการยืดอายุเครื่องประดับพลอย

การดูแล พลอย ไม่ใช่เรื่องยุ่งยาก แต่ต้องเข้าใจธรรมชาติและความทนทานของแต่ละชนิด การหลีกเลี่ยงสารเคมี เก็บให้ถูกวิธี ล้างอย่างอ่อนโยน และตรวจเช็กตัวเรือนเป็นประจำ คือ 4 ปัจจัยสำคัญที่ช่วยให้เครื่องประดับพลอยของคุณสวยงาม แข็งแรง และยังคงคุณค่าไปอีกหลายสิบปี