การดูแลทำความสะอาด พลอย เป็นสิ่งที่คนรักอัญมณีไม่ควรมองข้าม เพราะแม้พลอยจะมีความแข็งและทนทานตามธรรมชาติ แต่แต่ละชนิดก็มีคุณสมบัติแตกต่างกัน การล้างพลอยผิดวิธีอาจทำให้เกิดรอย ขุ่น สีซีด หรือแม้แต่แตกร้าวได้ บทความนี้จึงรวบรวมวิธีล้างพลอยอย่างถูกต้องตามหลักอัญมณีศาสตร์ เพื่อให้ผู้ครอบครองพลอยใช้งานได้อย่างปลอดภัยและยาวนาน

เพื่อให้ข้อมูลนี้มีความน่าเชื่อถือ เราจะอ้างอิงหลักการจากผู้เชี่ยวชาญด้านอัญมณี (Gemologist) และมาตรฐานการดูแลพลอยจากห้องปฏิบัติการระดับสากล พร้อมคำแนะนำจริงจากประสบการณ์การดูแลพลอยในร้านอัญมณี

1. ทำไมต้องล้างพลอยให้ถูกประเภท?

พลอยแต่ละชนิดมีระดับความแข็ง (Mohs Hardness) โครงสร้างผลึก และความทนทานต่างกัน เช่น

• เพชร แข็งมากแต่เป็นรอยได้จากเพชรด้วยกัน

• มรกต มีรอยแตกตามธรรมชาติ (Fissure) จึงต้องระวังน้ำยาบางชนิด

• โอปอล อุ้มน้ำ จึงไม่ควรโดนความร้อน
  การล้างพลอยแบบเดียวกันทั้งหมดจึงไม่ถูกต้อง

การรู้วิธีดูแลพลอยเฉพาะชนิดจึงเป็นหัวใจสำคัญของการรักษาคุณภาพพลอยให้สวยงามเหมือนวันแรกที่ครอบครอง

2. วิธีล้างพลอยตามประเภท

2.1 กลุ่มพลอยแข็งมาก (เพชร, ไพลิน, ทับทิม, แซปไฟร์ทุกสี)

เหมาะสำหรับ: Sapphire, Ruby, Diamond
ความแข็งระดับ 9–10

วิธีล้างที่ถูกต้อง

• ใช้น้ำอุ่นผสมสบู่อ่อน ๆ

• แช่ 10–15 นาที

• ใช้แปรงขนนุ่มขัดเบา ๆ บริเวณใต้ตัวเรือน

• ล้างน้ำสะอาดและเช็ดด้วยผ้านุ่ม

ข้อห้าม

• ไม่มีข้อห้ามรุนแรง ยกเว้นอย่ากระแทกกับเพชรเม็ดอื่น

• หลีกเลี่ยงน้ำยาที่มีสารกัดกร่อนสูง

พลอยในกลุ่มนี้ทนทานที่สุด และเหมาะกับการใส่ประจำวัน แต่ก็ยังต้องล้างอย่างอ่อนโยนเพื่อป้องกันรอยจากตัวเรือนโลหะ

2.2 กลุ่มพลอยกึ่งแข็ง (โกเมน, สปิเนล, โทแพซ)

ความแข็งประมาณ 7–8

วิธีล้าง

• ใช้น้ำสบู่อ่อน ๆ และแปรงนุ่ม

• ไม่ควรใช้เครื่องอัลตราโซนิคบ่อย เพราะบางเม็ดอาจมีรอยภายใน

ข้อแนะนำ

• ระวังการกระแทก เพราะแม้แข็งแต่เปราะ

• ควรเช็ดให้แห้งสนิทเพราะบางชนิดอาจไวต่อสารเคมีเครื่องสำอาง

2.3 พลอยที่ต้องดูแลเป็นพิเศษ (มรกต – Emerald)

มรกตเป็นพลอยที่มีความงดงามแต่เปราะที่สุด เนื่องจากมีรอยแตกธรรมชาติและมักจะผ่านการอัดน้ำมันเพื่อเพิ่มความใส

วิธีล้างที่ถูกต้อง

• ใช้ผ้านุ่มชุบน้ำหมาด ๆ เช็ดเบา ๆ

• ห้ามแช่น้ำ

• ห้ามใช้แปรง

• ห้ามใช้น้ำร้อน

ห้ามใช้โดยเด็ดขาด

• เครื่องอัลตราโซนิค

• ไอน้ำความร้อน

• สบู่ที่มีสารเคมีแรง

ความร้อนและแรงสั่นสะเทือนสามารถดึงน้ำมันออกจากรอยแตก ทำให้พลอยหมองลงถาวร

2.4 โอปอล (Opal) พลอยอุ้มน้ำ

โอปอลเป็นพลอยที่อ่อนไหวที่สุดชนิดหนึ่ง เนื่องจากมีน้ำอยู่ภายในถึง 20%

วิธีล้างที่ถูกต้อง

• ใช้ผ้านุ่มเช็ดเท่านั้น

• หากมีคราบมาก ใช้น้ำเล็กน้อยแต่ต้องไม่แช่

• ห้ามเจอความร้อน เพราะอาจทำให้แตกได้

สิ่งที่ควรระวัง

• เปลี่ยนอุณหภูมิเร็ว ๆ

• ซับน้ำให้แห้งทันที

• อย่าเก็บไว้ในที่แห้งเกินไป (โอปอลอาจแตกระแหง)

2.5 ไข่มุก (Pearl) และอัมเบอร์ (Amber)

แม้ไม่ใช่พลอยผลึก แต่จัดอยู่ในกลุ่มอัญมณีที่ต้องดูแลอย่างอ่อนโยนที่สุด

วิธีล้าง

• ใช้ผ้านุ่มชุบน้ำสะอาดเช็ด

• ห้ามแช่น้ำ

• ห้ามใช้สบู่หรือน้ำยาทำความสะอาด

• หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์ เครื่องสำอาง น้ำหอม

ไข่มุกไวต่อสารเคมีมากที่สุดในบรรดาอัญมณีทั้งหมด

2.6 เทอร์ควอยซ์, ลาพิสลาซูลี, มาลาไคต์ (พลอยเนื้อรูพรุน)

พลอยกลุ่มนี้มีเนื้ออ่อนและอาจดูดซับของเหลว

วิธีล้าง

• ผ้านุ่มแห้งหรือหมาดเท่านั้น

• ห้ามแช่

• ห้ามใช้น้ำสบู่ทุกชนิด

• หลีกเลี่ยงน้ำมันและครีม

3. เคล็ดลับป้องกันพลอยหมองและยืดอายุการใช้งาน

• ถอดพลอยก่อนล้างมือ ล้างจาน ออกกำลังกาย

• เก็บพลอยแต่ละเม็ดแยกช่องเพื่อไม่ให้ขูดกัน

• ตรวจเช็กตัวเรือนทุก 6–12 เดือน

• ทำความสะอาดแบบล้างเบา ๆ เดือนละครั้ง

• ให้ช่างอัญมณีล้างแบบมืออาชีพปีละ 1–2 ครั้ง

เคล็ดลับเหล่านี้ช่วยให้พลอยคงความเงางามและมีมูลค่าเพิ่มขึ้นตามเวลา

4. สรุป: การล้างพลอยต้องอาศัยความรู้และความเข้าใจเฉพาะทาง

การล้าง พลอย ไม่ใช่เพียงการทำความสะอาด แต่คือการรักษาอัญมณีให้สวยงามยาวนานหลายสิบปี ผู้เชี่ยวชาญด้านอัญมณีมักเน้นย้ำว่า “พลอยแต่ละชนิดมีตัวตนและธรรมชาติของมัน” การใช้วิธีล้างเหมือนกันทั้งหมดจึงอาจเป็นอันตรายได้ การเลือกใช้วิธีที่เหมาะสมตามระดับความแข็ง โครงสร้าง และความละเอียดอ่อนของพลอยคือหัวใจสำคัญของการดูแลพลอยทุกเม็ด